Төв банк гэж юу вэ?


Төв банк гэдэг нь хамгийн эцсийн зээлдүүлэгч юм. Энэ нь юу гэсэн үг гэвэл арилжааны банкууд зээлээ өгч чадахгүй болох үед төв банк арилжааны банкуудад зээл өгөх замаар эдийн засгийг мөнгөөр хангах үүрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, төв банк өөрийн улсынхаа банкны системийг уналтанд орохоос сэргийлж байдаг гэсэн үг. Төв банкны хамгийн тэргүүний зорилго инфляцийг хянах замаар үнийн тогтвортой байлгах юм. Мөн төв банк нь улсын мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэгч бөгөөд мөнгөн дэвсгэрт хэвлэх, мөнгийг гүйлгээнд гаргах эрхтэй цорын ганц байгууллага юм.

Төв банкны үүсэл: Төв банк нь засгийн газрын харьяанд байдаг боловч сангийн яамнаас эрс ялгаатай юм. Нэг хэсэг төв банкыг засгийн газрын банк гэж нэрлэдэг байсан. Яагаад гэвэл төв банк нь засгийн газрын бондыг худалдах болон худалдан авахыг хариуцдаг ба бусад улс төрийн байгууллага, улс төрийн шийдвэр гаргалтууд төв банкны үйл ажиллагаанд нөлөөлдөггүй. Төв банк болон улс төрийн хоорондын уялдаа холбоо улсаас улсад өөрчлөгдөж байдаг ба цаг хугацаа өнгөрөхийн хирээр улам бүр хөгжсөөр байна. Төв банк нь өөрийн орны валютын тогтвортой байдлыг хариуцаж ажилладаг бөгөөд банкний систем болон мөнгөний системийн зохицуулагчийн үүргийг гүйцэтгэдэг.

1694 онд Английн банк (Bank of England) байгуулагдсанаас хойш төв банк жинхэнэ утгаараа хөгжиж эхэлсэн гэж үздэг. Гэвч, ерөнхийдөө орчин үеийн төв банкны ойлголт 20-р зууныг хүртэл бүрэлдэж чадаагүй байсан ба 20-р зуунаас арилжааны банкны систем гарч ирсэнээр орчин үеийн төв банкны ойлголт гарч ирсэн. Тиймээс орчин үеийн төв банкны үйл ажиллагаа нь өнөөгийн арилжааны банкны бүтэцийн үндсэн дээр гарч ирсэн гэдэг нь харагдаж байна.

1870-1914 онуудын хооронд дэлхийн нийт валютуудыг алтан стандарт (golden standart)-аар тогтвортжуулдаг байх үед валютын ханш алтны ханшаар хязгаарлагддаг байсан учраас үнийг тогтвортой байлгахад маш амархан байсан. Тийм учраас гүйлгээн дэхь мөнгөний өсөлтөнд улс төрийн шийдвэр гаргалтын нөлөөлөл байдаггүй байсан учраас инфляцийг хянахад амархан байдаг байсан. Энэ үед төв банкны нэн тэргүүний үүрэг нь өөрийн орны валютын алттай харьцах ханшыг тогтвортой байлгах болон арилжаанд нь ямар нэгэн саад, хязгаарлалт байлгах байсан ба өөрийн орны алтны нөөц дээр тулгуурлан мөнгөн тэмдэгтийн хэвлэдэг байсан.

Дэлхийн нэгдүгээр дайны эхэн үед алтан стандарт нь үгүйсгэгдэж эхэлсэн ба энэ нь хямралын үе болон төсвийн илүүдлийн үед илт мэдрэгдэж эхэлсэн ба мөнгөний маш их нөөц хэрэгтэй болж мөнгийг их хэмжээгээр хэвлэж эхэлсэн. Энэ үед засгийн газар инфляцитай тулгарсан. Дэлхийн нэгдүгээр дайны дараа ихэнх засгийн газрууд эдийн засгаа тогтворжуулахын тулд алтны стандартыг эргэж хэрэглэх болсон. Энэ үеэс улс төрийн тогтолцооноос хараат бус төв банкны ойлголт гарч ирсэн.

Их хямралын үе болон дэлхийн хоёрдугаар дайны дараагаар дэлхийн бүх засгийн газрууд ерөнхийдөө төв банк нь улс төрийн шийдвэр гаргалтаас хараат байхыг дэмжиж байсан. Энэ нь дайны үед уналтанд ороод байсан эдийн засгийг хянахтай холбоотой гэсэн таамаглал байдаг ба ялангуяа шинээр тусгаар тогтнож байгаа улсууд буюу колончлохыг эсэргүүцэгч улс орнууд төв банкыг улс төрийн шийдвэр гаргалтын үйл ажиллагаанаас хараат байх замыг сонгож байлаа. ЗХУ-ийн бүрэлдэхүүнд байсан орнуудын төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн өсөлт нь макро эдийн засаг дахь засгийн газрын оролцоог нэмэгдүүлж байлаа. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараагаар барууны эдийн засгууд төв банкыг засгийн газраас хараат бус байлгах талаас авч үзэж эхэлсэн ба чөлөөт эдийн засагт хүрэх хамгийн оновчтой арга зам бол засгийн газраас хараат бус төв банкны систем гэж үзэж байсан.

Төв банкны эдийн засаг дахь нөлөөлөл: Төв банкны эдийн засагт хоёр гол үйл ажиллагаа явуулдаг. Макро эдийн засагт үнийн тогтвортой байдлыг хангах болон инфляцийг зохицуулах, микро эдийн засагт хамгийн сүүлийн зээлдүүлэгчийн үүргийг гүйцэтгэдэг.

Макро эдийн засаг дахь нөлөөлөл:
Үнийн тогтвортой байдлыг хангах үүргийнхээ хүрээнд төв банк нь мөнгөний нийлүүлэлтийг удирдах замаар инфляцийн түвшинг тогтвортой барих ёстой. Төв банк нь зээл олголтыг нэмэгдүүлэхийн тулд гүйлгээн дэхь мөнгийг нэмэгдүүлэх, зээлийн хүүг бууруулахын тулд засгийн газрын бондыг худалдан авах болон мөнгөн тэмдэгтийг хэвлэдэг. Энэ бонд худалдан авалт болон мөнгөн тэмдэгт хэвлэх зэрэг нь өндөр инфляцийг дагуулж байдаг. Инфляцийг бууруулахын тулд гүйлгээн дэхь мөнгийг эргүүлэн татах хэрэгтэй болдог ба төв банк нээлттэй зах зээлд засгийн газрын бондыг худалдах болон зээл олголтыг хязгаарлахын тулд зээлийн хүүг өсгөдөг. Нээлттэй зах зээлийн үйл ажиллагаа гэдэг нь төв банкны инфляцийг хянах, мөнгөний нийлүүлэлт хийх болон үнийн тогтвортой байдлыг хангах зэрэг үйл ажиллагаа юм.

Микро эдийн засаг дахь нөлөөлөл: Төв банк нь хамгийн сүүлийн зээлдүүлэгч гэдэг утгаараа ямар ч арилжааны банкнаас тусгаар байдаг. Хэн нэгэн хүн банкаар үйлчлүүлэх (зээл авах гэх мэт) үед эхэлж арилжааны банкууд санал тавих ба хэрвээ арилжааны банкууд тухайн хэрэглэгчийн шаардлагыг хангаж чадахгүй байгаа тохиолдолд төв банкруу, нэмэлт сангаас зээл авах тухай хүсэлт гаргадаг. Энэ нь банкны системийн тогтвортой байдлыг хангаж байдаг ба төв банк нь ямар нэгэн арилжааны бусдаас нь илүүгээр дэмжих ёсгүй. Ихэнх төв банкууд арилжааны банкуудын хадгаламжын хэмжээн дээр тулгуурлан тодорхой нөөцийг өөртөө барьж байдаг. Тиймээс, бүх арилжааны банкуудаас өөрийн хадгаламжаасаа зайлшгүй шаардлагатай нөөцийн хувиар төв банканд хадгалуулахыг шаарддаг. Энэ зайлшгүй шаардлагатай нөөцийн хувь нь одоогоор манайд 5% байна. Арилжааны банкны зайлшгүй шаардлагатай нөөцийг өөрчлөх замаар зах зээл дэхь мөнгөний нийлүүлэлтийг мөн зохицуулж байдаг.

Арилжааны банкууд болон бусад зээл олгодог байгууллагууд төв банкнаас хөнгөлөлттэй хувиар зээл авдаг. Энэ хөнгөлөлттэй зээл нь нээлттэй зах зээлийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөх нөлөөллийн талаар нилээд маргаантай байдаг. Хөнгөлөлттэй зээлийг төв банкнаас арилжааны банкууд ихээр авах боловч энэ нь зах зээл дэхь мөнгөний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх болон төв банкны мөнгөний бодлоготой зөрчилддөг. Тиймээс, хөнгөлөлттэй зээл олгохыг олон банканд болон их хэмжээгээр олгохыг тодорхой хэмжээгээр хязгаарлахад хүргэдэг.

Шилжилтийн эдийн засаг: Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас чөлөөт эдийн засагт шилжих үед хөгжиж байгаа эдийн засаг нь нилээд асуудлуудтай тулгарч байсан. Хамгийн энгийн асуудал нь л инфляцийг үргэлж хянаж байх хэрэгтэй. Энэ нь хараат бус төв банктай болоход түлхэц болсон. Гэвч засгийн газар шууд болон шууд бус сангийн бодлого явуулах замаар төв банкны хөгжилд саад болж байлаа. Харамсалтай нь, олон хөгжиж байгаа улс үндэстэнүүд иргэдийн хөдөлгөөн, иргэний дайн гэх мэт асуудлуудтай тулгарч ирсэн. Засгийн газар эдгээрийн эсрэг нилээд мөнгө зарцуулдаг ба энэ нь эдийн засгийн хөгжлийг хойш татаж байдаг. Гэвч зах зээлийн эдийн засаг хөгжихийн нэг үндэс нь валютыг тогтвортой барих явдал юм. Аж үйлдвэржсэн эдийн засаг болон шинээр бий болж буй эдийн засагт төв банк нь эдийн засгийн хөдөлгөгч хүч юм.

Эх сурвалж: http://www.investopedia.com/ http://www.econotimes.mn/

9 comments:

Anonymous said...

use up some moments to reconnect with your mate and chastise every mightiness precisely very be number
1 fop for Alaska, and hackneyed of the 50-state calcium light,
political trail, etc. describe, evaluate and reexamine
Whatever your self expression It was what it was.

Visit my web page: falling out of love marriage
Also see my website - marriage help online

Anonymous said...

Me and ozzy fucked more difficult, trying to show to
my own god! FUCK YES!' prior to cumming inside my warm pussy. were still fucking

My website - hcg injections

Anonymous said...

You are so cool! I ԁo not think I have reаd
thгоugh something lіκe thiѕ before.
So goοd tо discoνer someboԁy wіth οгiginal thоughts on thіs toрic.
Really.. many thanks for ѕtartіng this up.
This ѕitе iѕ onе thing that is гequirеd on thе web, someone with a littlе originalіty!


Mу wеb-sitе ... hcg diet food plan

Anonymous said...

Very nice article, exactly what I needed.

Visit my page - phentermine kvk

Anonymous said...

I think the admin of this website is in fact working hard in support of his web page, as here every stuff is
quality based information.

Review my web site: http://tasteforlife.net/

Anonymous said...

If you desire to take much from this piece of writing then you have to apply
these methods to your won webpage.

Here is my site weight loss diet

Anonymous said...

Hello, this weekend is nice in support of me, as this occasion i am reading
this enormous informative article here at my home.



Check out my website; cheap car insurance quotes

Anonymous said...

Its like you read my mind! You seem to know a lot about this,
like you wrote the book in it or something.
I think that you can do with some pics to drive the message home a little bit, but other than that,
this is magnificent blog. A fantastic read.
I'll definitely be back.

Here is my website :: nanny background check reviews

Anonymous said...

e cigarette reviews, best e cigarette, e cigarettes, electronic cigarettes, e cigarette, electronic cigarettes