Валютын ханшийн системүүд

Дэлхийн хамгийн том зах зээл нь Forex буюу гадаад валютын зах зээл юм. Энэ валютын зах зээл дээр өдөр бүр нэг трилион ам.доллар арилжаалагддаг гэсэн баримт байдаг. Энэ бичлэг нь валютын худалдааг бүрэн гаргаж ирж чадахгүй ч гэсэн валютын ханш гэж юу болох болон зарим валютын ханш нь тогтмол байхад зарим нь яагаад хэлбэлзэж байдаг зэргийг ойлгоход туслах болно.

Валютын ханш гэж юу вэ?

Валютын ханш гэж тухайн улсын валютыг өөр нэгэн улсын валютаар илэрхийлсэн дүнг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь бусад улс орнуудын валютын үнэ цэнийг өөрийн орны валютын үнэ цэнэд харьцуулж байгаа хэрэг юм. Хэрвээ та гадаадын оронд аялаж, амарч зугаалахаар болвол танд тухайн орны валютын худалдаж авах шаардлага гарна. Яг энэ тохиолдолд валютын ханш нь тухайн валютыг худалдаж авах үнэ болж өгдөгөөрөө барааны үнэ гэдэгтэй адилхан ойлголт юм. Жишээлбэл, та АНУ-руу явах болсон бол одоогийн байдлаар 1$-той 1374₮ тэнцэж байна. Энэ нь нэг ам.долларыг 1374 төгрөгөөр худалдаж авна гэсэн үг юм. Онлоор бол, адил төрлийн бараанууд улс орон бүрт ижил үнээр борлуулагдах ёстой байдаг ба валютын ханш нь үүнийг зохицуулж байх ёстой байдаг.

Тогтмол ханшийн систем

Тухайн улсын валюын үнийг бусад орны валютын эсрэг хоёр аргаар тогтоодог. Тогтмол ханшийн систем дэхь ханшыг тухайн улсын засгийн газар (төв банк) тогтоодог ба энэ нь албан ёсны ханш болдог. Үнэ тогтоохдоо дэлхийн голлох валютуудтай харьцах үнийг л (Ам.доллар, Евро, Иен гэх мэт) тогтоодог. Төв банк нь өөрийн орны валютын ханшийг тогтвортой байлгахын тулд гадаадын валютын зах зээл дээрээс өөрийн орны валютын худалдаж авах эсвэл борлуулах зэрэг үйлдэлүүдийг байнга хийж байдаг.

Жишээлбэл, 1 Төгрөгтэй дундажаар 10 Рупи (Индонезийн мөнгөн тэмдэгт) тэнцдэг. Тэгвэл төв банк зах зээл дэхь Рупигийн нийлүүлэлтийг хангаж байх хэрэгтэй ба дор хаяж нэг Төгрөгт 10 Рупи харгалзах хэмжээний Рупигийн нийлүүлэлт хийх хэрэгтэй. Хэрвээ зах зээл дэхь Рупигийн нийлүүлэлт өөрчлөгдвөл төгрөгийн ханш хэлбэлзэх эхлэнэ. Төв банк нь аль болох гадаад валютын нөөц ихтэй байх хэрэгтэй ба энэ нь өөрийн орны валютын ханшыг тогтвортой байлгахад тун чухал үүрэгтэй. Гадаад валютын нөөцийг төв банк барьсанаар зах зээлээс мөнгөө татах болон мөнгөний нийлүүлэлт хийх замаар инфляци болон зах зээл дэхь бусад хэлбэлзэлүүд болон хамгийн гол нь валютын ханшийг хянаж байдаг сайн талтай. Төв банк нь зайлшгүй шаардлагатай нөхцөлд албан ёсны ханшийг өөрчилөн тохируулж болно.

Хөвөгч ханшийн систем

Хөвөгч ханшийн түвшин нь эрэлт нийлүүлэлтийн үндсэн дээр тогтдог зах зээлийн хуулиар тодорхойлогддогоороо тогтмол ханшийн системээс ялгаатай. Зах зээл дээр эрэлт, нийлүүлэлтийн зөрүү нь байнга өөрчлөгдөж байдаг ба хөвөгч ханш нь тэр болгонд өөрөө өөрийгөө зохицуулж байдаг. Дараах энгийн загварыг авч үзэе. Тухайн улсын валютын эрэлт нь бага болох үед валютын үнэ цэнэ нь буурах ба импортын барааны үнэ өсч, улмаар дотоодын бараа үйлчилгээний эрэлт өсч үндэсний үйлдвэрлэлийг урамшуулдаг. Энэ нь илүү их ажлын байрыг бий болгодог ба зах зээл дээр таатай нөхцөлүүд бүрдэж эхэлдэг. Хөвөгч ханшийн түвшин нь байнга тогтмолоор өөрчлөгдөж байдаг.

Бодит байдал дээр байнгын хөвөгч болон тогтмол системтэй байдаг валют гэж байдаггүй. Хэдийн тогтмол ханшийн системтэй байсан ч гэсэн зах зээлийн зүгээс үргэлж, ханшийн түвшин өөрчлөгдөхөд хүргэж байдаг. Зарим тохиолдолд, тухайн улсын валютын тогтвортой валюттай харьцах ханшыг зөв тогтоож өгсөнөөр хар зах зээл (Black market) дээрх бодит эрэлт, нийлүүлэлт ч тогтвортой байх боломж бий. Төв банк нь тогтмол ханшыг өөрчлөх бүрэн эрхтэй.

Хөвөгч ханштай үед, төв банкнаас зах зээлд хөндлөнгөөс оролцох нь бага байдаг боловч, тогтвортой байдлыг хангах болон инфляцийг тогтворжуулах шаардлагатай болох үед төв банк зах зээлд хөндлөнгөөс оролцох зайлшгүй шаардлага гардаг.

Мөн валютын ханш нь шууд болон шууд бус гэж хоёр хуваагдана. Шууд ханшийн үед тухайн улсын валютын нэг нэгжийг өөр улсын валютын хэдэн нэгжтэй тэнцэхийг харуулах /Жишээ нь: АНУ-ын хувьд 1 ам.доллар = 1374 төгрөг/ бөгөөд энэ хэлбэр хамгийн нийтлэг хэрэглэгддэг хэлбэр. Харин шууд бус ханшийн үед өөр улсын валютын нэг нэгжийг тухайн улсын валютын хэдэн нэгжтэй тэнцэхийг харуулдаг байна / АНУ-ын хувьд 1 евро = 1.3380 ам.доллар/. Энэ хэлбэрийг евро, фунт стерлинг, австрали доллар гэх мэтийн цөөн тооны валют дээр хэрэглэдэг. Монгол улсын хувьд шууд бус валютын ханшийг ашигладаг.

Эх сурвалж: http://www.investopedia.com/